ارزیابی محدودیت های مکانی برای دفن بهداشتی زباله‌های شهری در استان مازندران با استفاده از GIS و تحلیل سلسله مراتبی

مدیریت پسماندهای جامد یکی از مهمترین مشکلات پیش‌روی برنامه‌ریزان شهری در سراسر جهان محسوب می‌گردد. انتخاب مکان مناسب جهت دفن بهداشتی زباله ابتدایی ترین مرحله در مدیریت محیط زیستی زباله ها در طبیعت محسوب می‌شود. امروزه سامانه‌های اطلاعات مکانی (GIS)1 رایج ترین ابزار در انتخاب محل های مناسب دفن زباله محسوب می گردد. در این پژوهش با تلفیق سامانه‌های اطلاعات مکانی و مدل‌های تصمیم گیری چندمعیاره نسبت به ارزیابی محدودیت های موجود جهت دفن بهداشتی زباله‌های شهری در محدوده استان مازندران براساس قوانین مشروح سازمان حفاظت محیط زیست ایران، اقدام می‌گردد. در این مقاله با کمک تحلیل های سلسله مراتبی یک مدل تصمیم گیری بر اساس سامانه‌های اطلاعات مکانی (GIS) برای مکان یابی محل‌های مناسب دفن زباله های بهداشتی شهر استان مازندران بیان شده است. در تحقیق حاضر، از نرم افزار ArcGIS 10.4.1 برای ایجاد پایگاه‌ داده‌ها، تحلیل های مکانی و روی هم‌گذاری لایه‌های اطلاعاتی و همچنین از مدل AHP و نرم افزار Expert Choice برای محاسبه وزن معیارها استفاده شده است. در پژوهش حاضر ابتدا با توجه به قوانین سازمان حفاظت محیط زیست ایران، عوامل تأثیرگذار در مکان یابی محل‌های دفن پسماندهای شهری استخراج گردید. این معیارها شامل شیب، فاصله از گسل، سیلاب دشت، فاصله از دریا، فاصله از رودخانه‌ها، فاصله از تالاب‌ها و دریاچه‌ها، فاصله از چاه‌های آب شرب، عمق آب زیرزمینی، فاصله از منطقه های حفاظت شده محیط زیست، فاصله از منطقه های شهری، فاصله از منطقه های روستایی، فاصله از مراکز آموزشی و درمانی، فاصله از مراکز تاریخی و باستانی، فاصله از فرودگاه‌های محلی و بین المللی، فاصله از صنایع و دسترسی به جاده‌ها می باشد. در ادامه، با در نظر گرفتن معیارهای حذفی و طبقه بندی و امتیازدهی آن‌ها، نقشه‌های معیار در محیط GIS تولید گردید. از آنجایی که اهمیت معیارها نسبت به هم متفاوت می‌باشد با استفاده از روش AHP و نرم افزار Expert choice، وزن نسبی معیارها محاسبه گردید. در نهایت با تلفیق وزنی نقشه‌های معیار، محدوده‌هایی که در استان مازندران برای دفن زباله مناسب تشخیص داده شده‌اند، شناسایی و طبقه بندی گردید. نتایج حاصل نشان می‌دهد، 16156 کیلومترمربع از مساحت استان مازندران (معادل 68 درصد از کل استان) جزء منطقه های ممنوعه برای دفن زباله بوده و تنها 32 درصد از مساحت کل استان شرایط اولیه برای دفن بهداشتی زباله‌های شهری را دارا می‌باشند. به جهت آنکه بسیاری از منطقه های پرشیب کوهستانی جزء منطقه های مجاز اولیه طبقه بندی شده اند، در ادامه این مناطق براساس ویژگی های توپوگرافی محل و فاصله مطلوب از عوارض مورد نظر، طبقه بندی و اولویت دهی شده ا‌ند. مناطق بالا به 3 دسته کاملا مناسب، نسبتا مناسب و کمتر مناسب تفکیک شده‌اند. در نهایت 2405 کیلومترمربع از مساحت استان دارای شرایط با مطلوبیت کم، 4914 کیلومترمربع دارای شرایط نسبتا مطلوب و 281 کیلومتر مربع دارای شرایط کاملا مطلوب و مناسب برای دفن بهداشتی زباله تشخیص داده شد. بررسی مقایسه‌ای نتایج نشان می‌دهد که در نهایت تنها 2 درصد از مساحت کل استان دارای شرایط بهینه برای دفن بهداشتی زباله می‌باشد و از این نظر استان مازندران جزء منطقه های بسیار خاص کشور با محدودیت های بالا برای امکان دفن زباله های شهری می باشد. نتایج این تحقیق نشان می دهد ترکیب استفاده از سامانه اطلاعات مکانی (GIS) و روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای اعمال معیارهای حذفی و اولویت بندی بیان شده در متن قوانین محیط زیستی کشور، می تواند به عنوان روشی مناسب جهت مکان یابی محل های دفن زباله های شهری در نظر گرفته شود.